Het toen van nu: De Waakzaamheid

Elk gemaal speelt een onmisbare rol in ons dagelijks leven maar dat is misschien niet iets wat u meteen realiseert. Zo ook het gemaal ‘De Waakzaamheid’ aan de Westfriesedijk in Lutjewinkel net buiten Kolhorn. De naam prijkt op het dak en herinnert ons aan de functie van het gemaal: zorgen voor het juiste waterpeil binnen het gebied van het voormalige waterschap Niedorperkogge.

Strijkmolens

Voor de komst van gemalen waren vijf strijkmolens verantwoordelijk voor de bemaling van Niedorperkogge. Een vijzel in de vorm van een grote wokkel diende als het mechanisme om het water omhoog te voeren waardoor het via de bovenkolk en een sluis in de Westfriese Omringdijk op de Zuiderzee kon worden gespuid. De Zuiderzee begon steeds meer slib af te zetten, zodat er buitendijks land ontstond tegen de Westfriese Omringdijk aan. Rond 1847 werd dit gebied ingepolderd als de Waard- en Groetpolder. Er wordt ook een nieuw kanaal gegraven dat van de sluis naar de zee liep. Met het droogvallen van de Groetpolder lag Lutjewinkel niet langer aan zee.  

Boezemgemaal De Waakzaamheid 

In 1959 werd het boezemgemaal De Waakzaamheid en de machinistenwoning gebouwd om het werk van alle gemalen in de omgeving over te nemen. Het gemaal bestaat uit een onderdeel dat het water verzet (het opvoerwerktuig) en een onderdeel dat daartoe de machine in beweging zet (het aandrijfwerktuig). Deze elementen zijn van belang bij iedere bemalingsinstallatie.  

Architectuur 

Het gebouw is kenmerkend voor het naoorlogse functionalisme zoals het platte dak, gebruik van beton en weglaten van decoratieve elementen. De soberheid van de architectuur kwam voort uit de tijdsgeest van de jaren vijftig en uit het beperkte budget. In februari 2023 is het gemaal uitgeroepen tot gemeentelijk monument. Slechts twee gemalen uit de periode 1940-1965 met een horizontale schroefpomp en een dieselmotor zijn bewaard gebleven in Nederland, en ‘De Waakzaamheid’ is er één van!

In 2003 werd het gemaal gemoderniseerd, met de oude dieselmotoren elders een museale bestemming gegeven. Het is nu uitgerust met een betrouwbare elektromotor, wat goedkoper is in onderhoud.

Hopelijk kijk je de volgende keer anders naar De Waakzaamheid als je op de dijk rijdt of breng een bezoekje als je op zoek bent naar een stukje levende geschiedenis en een fascinerend verhaal over waterbeheer, architectuur en vooruitgang! 

Foto’s

De historische foto’s zijn afkomstig uit het gemeentelijke archief. Informatie afkomstig uit de redengevende omschrijving van het monument. De kaart van Niedorperkogge is uit de beeldbank van het Regionaal Archief Alkmaar.